Priču o crkvi Ružici i Kapeli Svete Petke započećemo despotom Stefanom i srušenom srednjovekovnom  Sabornom crkvom na Kalemegdanu.

Bogorodičina crkva I Bogorodičin grad

Despot Stefan Lazarervić krajem 1403. (ili početkom 1404.g.) dobija Beograd na upravu i pretvara ga u prestonicu države. Novu prestonicu posvećuje Presvetoj Bogorodici i od tada se Beograd često naziva i Bogorodičin grad.

Život je cvetao u  Donjem gradu Beogradske tvrđave (to je onaj deo koji izlazi na Dunav). Tu se nalazilo razvijeno gradsko naselje i sve najznačajnije institucije, kao i luka za trgovačke i ratne brodove. Ovde je bilo i sedište Beogradske mitropolije – Mitropolitski dvor i Saborna crkva posvećena Uspenju Presvete Bogorodice. Beograd je bio duhovni centar despotovine, a sama crkva dobijala je izuzetne darove i od despota i od srpskih vlaselina.

Međutim, nije despot Stefan taj koji je izgradio Bogorodičinu crkvu. On je početkom 15. veka samo obnovio i proširio već postojeću  crkvu. Ne zna se kada je ona tačno izgrađena, ali se pretpostavlja da je iz 12. veka. Pouzdano je da je crkva već postojala u 13. veku.

U njoj  se čuvala velika pozlaćena i posrebrena čudotvorna  ikona Bogorodice, poznata i kao ikona Bogorodica Beogradska. Po predanju živopisao ju je jevanđelista Luka. Ikona je smatrana zaštitnicom Beograda.

Mošti Svete Petke u Beogradu

Osim ikone Presvete Bogorodice u Bogorodičinoj crkvi su čuvane i druge važne svetinje, među kojima su mošti Svete Petke, relikvijar sa delovima ruke Svetog cara Konstantina Velikog, i mošti carice Teofane (žena vizantijskog cara Lava VI).

Mošti svete Petka su se prvobitno nalazile u Bugarskoj. Dve srpske udovice Kneginja Milica (žena kneza Lazara i majka despota Stefana) i despotica Jefimija ( žena despota Uglješe) uz pomoć Miličine kćeri Olivere (udate za Bajazita)  uspele su da izmole od sultana Bajazita prenos moštiju u Srbiju. Mošti su prvo bile donete u Kruševac, a kada je despot Stefan preselio prestonicu iz Kruševca u Beograd, poneo je i svetiteljkine mošti.

Prvobitno su položene u crkvu Uspenja Presvete Bogorodice u Donjem gradu. Pretpostavja se da je čudotvorna voda s obližnjeg izvora bila sprovedena cevima do starog Mitropolitskog dvora,  i dalje do oltara kraj kojeg su bile svete mošti. Onda je jedan velikodostojnik  1417. podigao  Kapelu Svete Petke kraj samog izvora čudotvorne vode, i tu su prenete njene mošti.

Dolazak Turaka

Kada su Turci osvojili Beograd 1521. g, Sabornu crkvu su pretvorili u džamiju. Srbe su prognali u Tursku, a narod je sa sobom poneo i svoje svetinje – ikonu Bogorodice, mošti Svete Petke  i Svete Teofane. U Beogradskoj mahali u Carigradu, kao uspomenu na Sabornu crkvu osnivaju novu crkvu posvećenu Uspenju Bogorodičinom. (Tu crkvu su kasnije preuzeli Grci.)

Moldavski vojvoda je 1641 g. od Turaka kupio mošti Svete Petke i preneo ih u grad Jaši (danas Rumunija) gde se i sad nalaze.

Današnja crkva Ružica čuva česticu moštiju Sv. Petke.

Druga svetinja, čudotvorna ikona Bogorodice je voljšebno nestala iz srpske crkve u Carigradu i ne zna se gde se danas nalazi.

Bogorodičina crkva  je dosta stradala tokom Austrijsko-turskih sukoba u 17. V, ali je potpuno uništena u bitki 1717.g. pri eksploziji  obližnjeg  turskog barutnog magacina.

Austrijanci ne ostavljaju ni kamen na kamenu

Nakon osvajanja grada, Austijanci su temeljno rekonstruisali čitavu tvrđavu u periodu 1720-1730. Rušili su i zidali, prenosili tone i tone zemlje sa jednog mesta na drugo. Ostatke Mitropolitskog dvora su skroz zatrpali. Čak su zasekli deo brda iza Mitropolitskog dvora i nasuli materijal uz priobalje, da bi stvorili ravan plato kakav je danas. Tu su sazidali zgrade za vojsku i napravili poljanu za vojne vežbe. Pri tome su im smetali  ostaci crkve Uspenja Presvete Bogorodice pa su čitav breg na kome je ona stajala iskopali a materijal razvukli, tako da tu nije ostao ni kamen na kamenu.

Istrašivači su dugo tragali za ostacima Mitropolitskog dvora i Bogorodičine crkve, i nađeni su slučajno 1977.g  kada su uklonjeni veliki nasipi zemlje a nalazi upoređeni sa tada pristiglim mapama iz Beča , na kojima se vidi crkva  u 17 veku.

Od Saborne crkve pronađeni su jedino ostatak zvona koji su Turci razbili i pretopili, jedno malo zvono, čirak i nekoliko posuda.

Arheolozi su utvrdili mesto nekadašnjeg oltara i tu postavili improvizovani krst od 2 šipke. One su tu i danas.

Crkva Ružica

Nalazi se u Beogradskoj tvrđavi, ispod Zindan kapije. To je najstarija crkva u Beogradu.

Legenda kaže da su na prostoru beogradske tvrđave tri ćerke vojvode Jakše, početkom 15. veka podigle tri crkve kao svoje zadužbine. Dale su im svoja imena: Ružica, Marica i Cveta, ali opstala je samo crkva Ružica.

Srednjovekovna Ružica je uništena ili pretvorena u džamiju 1521, kada su Turci osvojili Beograd. Podataka je malo, jer više od  veka  Srbima nije bio dozvoljen ulaz na tvrđavu. Postoje šture zabeleške jednog venecijanskog trgovca, ili kratak pomen u narodnoj pesmi ’’Deoba Jakšića’’.

Jedno vreme Srbijom su vladali Austrijanci, i tada su u Tvrđavi sazidali više barutnih magacina.

Grad su opet preuzeli Turci koji su ga konačno napustili 1867.g.

Tog trenutka jednoj austrijskoj barutani dodaje se zvonik i pretvara se u vojnu crkvu, posvećenu Rođenju Presvete Bogorodice. Pretpostavljase da je baš tu bio jedan stari srednjovekovni hram.

Tako nastaje današnja crkva Ružica na Kalemegdanu.

Tokom Prvog svetskog rata austougarska i nemačka vojska opljačkale su i potpuno uništile crkvu.

Vojnici branioci Beograda u I svetskom ratu, pričestili su se ovde poslednji put pred odlazak u bitku i pogibiju.

Ružica je potpuno obnovljena je 1925.g.

Prilikom obnove, od artireljirjskih čaura izlivene su dva kipa – vitez cara Dušana i srpski pešadijac iz Prvog svetskog rata. Oni sada stoje na ulazu u crkvu.

Crkva je tada dobila i nove polijeleje (lustere) po kojima je postala na daleko čuvena. Napravljeni su od puščanih metaka, artiljerijskih čaura  i  oficirskih sablji. Od ratnog materijala su izrađene i tri velika čiraka i dve reljefne ikone.

Nezvanična lista deset jedinstvenih crkava na svetu objavljena je još 2009. godine , dok je lista deset najlepših pravoslavnih crkavna iz aprila 2011. godine (www.bootsnall.com/articles/09-04/11-interesting-orthodox-churches-and-cathedrals.html ).

Ružica je bila vojnička bogomolja sve do kraja Drugog svetskog rata.

Kapela svete Petke i izvor čudotvorne vode

Kapela sv Petke nalazi se na samo nekoliko koraka od Ružice, na izvoru. Njegova voda smatra se čudotvornom, isceljuje i dušu i telo.

Još u srednjem veku beogradsko stanovništvo je izuzetno poštovalo i obilazilo ovu vodu. Tokom svoje vladavine, Turci su branili srpskom življu pristup tvrđavi i izvoru.

Međuim, narod ga nije zaboravio jer se priča o njemu prenosila s kolena na koleno. Kada su Austrijanci 1688. prvi put osvojili Beograd i Turci se povukli (kasije je grad opet prelazio iz ruke u ruku), srpski živalj je pohitao ka izvoru i bila je tolika gužva, da su Austrijanci postavili redare na prilazima vodi.

Izvor je presahnuo samo jednom, u periodu između 1915-1918, kada je Beograd bio okupiran u Prvom svetskom ratu.

Kada su mošti Svete Petke prenete u Beograd u 15.veku, pohranjene su u za tu priliku sazidanu Kapelu Svete Petke. To je bila zemunica, iz koje je mali hodnik vodio do čudotvornog izvora. Kada su Turci osvojili Beograd 1512.g, uništili su Kapelu.

Današnja Kapela izgrađena je 1935-37.g. po projektu arhitekte Momira Korunovića. Tada su izgrađeni i trem uz Kapelu i crkveni dom, koji je kasnije u savezničkom bombardovanju 1944. godine razoren. Prilikom iskopavanja za temelje, pronađeni su ostaci starijeg hrama kao i kosti branilaca Beograda u 1914-15. Kosti su prenete u Kosturnicu ispod bedema Jakšićeve kule, na nekolko metara od Kapele.

Na praznik Svete Petke 27. oktobra, ovde se okuplja na hiljade ljudi koji čekaju u redu da se pomole i uzmu osvećenu izvorsku vodu.

Sveta Petka se smatra zaštitnicom žena, pa Kapelu naročito obilaze žene koje nešto muči. Tu je čak i mesto starih nehrišćanskih rituala – u zid se stavljaju ispisane ceduljice, a na okolno drveće vezuju tračice. Sveštenstvo se bori protiv ovoga.

Crkva Ružica i Kapela Svete Petke čine jedinstvenu celinu. Neodvojive su jedna od druge. Zanimljivo je njihovo jedinstvo. Jedna je zaštitnica ratnika (vojni hram), a druga je zaštitnica žena. Muški i ženski princip sjedinjeni u duhovnu celinu.

Na svega nekoliko minuta hoda od Crkve Ružice i Kapele Svete Petke su apartmani Beograd, gde se može pronaći povoljan i kvalitetan smeštaj.